DECYZJA W SPRAWIE WPISANIA DO REJESTRU ZABYTKÓW

 Toruń, 10 lipca 2009 r.

KUJAWSKO-POMORSKI 
WOJEWÓDZKI KONSERWATOR ZABYTKÓW
ul. Łazienna 8, 87 - 100 Toruń 

WUOZ/T/DKI-IA-15/3786 /2009
Nr rejestru zabytków: A/1534 

D E C Y Z J A
W SPRAWIE WPISANIA DO REJESTRU ZABYTKÓW 

Na podstawie art. 89 pkt 2, art. 6 ust.1 pkt 1 lit. b, art. 7 pkt 1, art. 8, art. 9 ust. 1 i art. 94 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.) oraz art. 104 ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) w wyniku postępowania administracyjnego prowadzonego z urzędu  o r z e k a m wpisać do rejestru zabytków woj. kujawsko-pomorskiego 

historyczny układ urbanistyczny Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków w miejscowości Toruń, gm. loco, pow. toruński grodzki 
w granicach: opisanych poniżej i zaznaczonych ciągłą linią czerwoną na kopii mapy ewidencyjnej gruntów, stanowiącej integralną część decyzji. Opis granic wpisu do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków w Toruniu: 

1. Granica północna:

Obręb 5 ·        
  • północna krawędź ul. Szosa Bydgoska stanowiąca północną granicę działki nr 229 od punktu wyznaczonego poprzez przedłużenie zachodniej granicy działki nr 56 (obręb 12) do północnej granicy działki nr 229·        
  • zachodnia, północna i wschodnia granica działki nr 200/2·        
  • północna granica działki nr 229 do punktu wyznaczonego przez przedłużenie zachodniej ściany budynku przy ul. Szosa Bydgoska 26 w kierunku południowym do granicy działki nr 229 a od tego punktu w kierunku północnym do zachodniej ściany wspomnianego budynku, następnie po zachodniej i północnej ścianie budynku przy ul. Szosa Bydgoska 26 i linią powstałą z jej przedłużenia do granicy działki nr 213/4, dalej w kierunku północnym zachodnią granicą działki 212/1 (ul. Asnyka)·        
  • dalej w kierunku wschodnim północną granicą działki nr 212/1 (ul. Asnyka), a następnie linią prostą powstałą z przedłużenia północnej granicy działki nr 212/1 poprzez działkę nr 227 (ul. Reja) do jej wschodniej granicy·        
  • dalej w kierunku północnym wschodnią granicą działek: 227 i 233 (ul. Reja)
Obręb 6·        
  • do północnej granicy działki nr 186 (ul. Fałata), a następnie dalej w kierunku wschodnim do granicy działki nr 46·        
  • dalej w kierunku północnym zachodnią granicą działek nr: 46, 43/1, 42, 41, 39, 38/1, 37, 36, 35, a następnie przez działkę nr 23/3 po linii prostej do południowo-zachodniego narożnika działki nr 33 i dalej zachodnią granicą działki nr 33 i 190 do północno-zachodniego narożnika działki nr 190, a następnie w kierunku wschodnim północną granicą działki nr 190 oraz północną i wschodnią granicą działki nr 19/7,
  • dalej w kierunku wschodnim północnymi granicami działek nr: 213, 180, 70, 92, 183, 93, 106, 105/2 i 184, a następnie w kierunku północnym zachodnią granicą działki 108/2 i dalej w kierunku wschodnim południową granicą działki nr 19/14 i 29/6, następnie w kierunku północnym i wschodnim południową granicą działki nr 20/6 do granicy działki nr 110/11 i dalej w kierunku południowym i wschodnim zachodnią i północną granicą działki nr 110/11 do granicy działki nr 110/19 i dalej w kierunku wschodnim południową granicą działki nr 110/19 do granicy działki nr 19/12 i granicą tej działki w kierunku południowym do granicy działki nr 114/2·        
  • dalej w kierunku wschodnim północną granicą działki nr 114/2 i jej przedłużeniem do wschodniej granicy działki nr 209/1 (ul. Sienkiewicza), a następnie na północ wschodnią granicą działki nr 209/1 (ul. Sienkiewicza) oraz wschodnią granicą działki nr 217/1 (pl. Ks. Stefana Frelichowskiego), dalej zachodnią, północną i wschodnią granicą działki nr 200/5 i dalej w kierunku wschodnim północną granicą działki nr 200/7, a następnie w kierunku północnym zachodnią granicą działki nr 207/2 oraz  206 i dalej, skręcając w kierunku wschodnim, północną granicą działek nr: 206 i 207/2·        
  • dalej w kierunku południowym i zachodnim wschodnią i południową granicą działki nr 207/2
Obręb 8·        
  • dalej po linii prostej na przedłużeniu południowo-wschodniej granicy działki nr 207/2 przez działkę nr 397 (ul. Fałata) i nr 79/1 (pl. Alfonsa Hoffmana) do wschodniej granicy działki nr 80, a następnie południowo-wschodnią granicą działek nr: 80, 82, 83 i 88 do zachodniej granicy działki nr 79/1 oraz dalej na południe zachodnią granicą działki nr 79/1 (ul. Bema) ·        
  • dalej w kierunku wschodnim południową granicą działki nr 79/1 (ul. Bema, pl. Alfonsa Hoffmana i ul. Kraszewskiego) oraz południową granicą działki nr 135 (ul. Kraszewskiego), a następnie linią prostą przez działkę nr 136 (ul. Matejki) do granicy działki nr 286
Obręb 9·        
  • dalej w kierunku wschodnim południową granicą działek nr: 286, 274, 275, 276, 277, 278 i zachodnią granicą działki nr 281 (ul. Kraszewskiego i Rondo Niepodległości)2.     

2. Granica wschodnia:

Obręb 13·        
  • dalej na południe wschodnią granicą działki nr 154/2 i 154/3, a następnie w kierunku południowym granicą wschodnią działek nr 259, 334 (ul. Mickiewicza), 335, 345 (ul. Chopina), 338, 339, 340 i linią powstałą z przedłużenia zachodniej granicy działki nr 26 (Aleja Jana Pawła II) do południowej granicy działki nr 340, następnie w kierunku zachodnim południową granicą działki nr 340, 348, 327 (ul. Aleja 500-lecia) do wschodniej granicy działki nr 261 (ul. Bydgoska)3.     

Granica południowa:

Obręb 12·        
  • dalej w kierunku zachodnim południową granicą działki nr 328 (ul. Rybaki), a następnie na południe do granicy działki nr 326/1 i dalej północną, wschodnią i południową granicą działki nr 326/1 do styku z działką nr 318/2, a dalej w kierunku południowym linią prostą przez działki nr: 324/5 i 320/1 (ul. Ks. J. Popiełuszki) do północnej granicy działki nr 343/4·        
  • dalej północną granicą działki nr 343/4 w kierunku zachodnim do granicy działki nr 343/3, a następnie w kierunku południowym i zachodnim granicą działki nr 343/3, do najdalej na zachód wysuniętego punktu działki nr 343/3, a od tego punktu linią prostą do zachodniej granicy działki nr 351 i dalej zachodnią granicą działki nr 351 do południowej granicy działki nr 343/6 (Port Zimowy)·        
  • dalej południową granicą działki nr 343/6 w kierunku zachodnim, a następnie w kierunku północnym zachodnimi granicami działek nr: 343/6, 344 i 143 do granicy działki nr 134 (ul. Ks. J. Popiełuszki)·        
  • dalej (od końca Portu Zimowego) w kierunku zachodnim południową granicą działki nr 134 (ul. Ks. J. Popiełuszki) i fragmentem południowej granicy działki nr 133 do granicy działki nr 151, następnie wschodnią i południową granicą działki nr 151 (Martwa Wisła) i południową granicą działki nr 98 (obejmującej w części zachodni odcinek Martwej Wisły) do granicy działki nr 357 (ul. Przybyszewskiego) i północną granicą tej działki do granicy działki nr 48, dalej w kierunku południowym zachodnią granicą działki nr 357 do granicy z działką nr 66 i dalej w kierunku zachodnim południową granicą działki nr 66 i nr 55

Granica zachodnia:        

  • następnie na północ granicą działek nr 55, 60/1, 54/1, 56, przedłużając linią prostą granicę zachodnią działki nr 56 do punktu wyjścia opisu granic na północnej granicy działki nr 229 (ul. Szosa Bydgoska)

U z a s a d n i e n i e

             Postępowanie administracyjne w sprawie wpisu do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków w Toruniu zostało wszczęte z urzędu 03 czerwca 2009 r., znak: WUOZ/T/DKI-IA-15/3021/2009 poprzez obwieszczenie publiczne na zasadzie art. 94 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ((Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.) oraz art. 49 ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 z późniejszymi zmianami). Zawiadomienie o wszczęciu postępowania zostało przekazane Prezydentowi Miasta Torunia, wywieszone w siedzibie Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu i na stronie internetowej WUOZ w Toruniu (www.wkz.uwoj.bydgoszcz.pl), na tablicy ogłoszeń w Urzędzie Miasta Torunia oraz opublikowane w dzienniku „Nowości” 05 czerwca 2009 r. W zawiadomieniu podano przedmiot oraz zakres ochrony i opieki konserwatorskiej na obszarze objętym decyzją o wpisie do rejestru zabytków, opis granic tego obszaru oraz zamieszczono mapę ewidencyjną terenu historycznego układu urbanistycznego Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków w Toruniu z wyrysowanymi granicami obszaru wpisywanego do rejestru zabytków.            Po upływie terminu, podanego w zawiadomieniu o wszczęciu postępowania administracyjnego do zapoznania się z materiałami postępowania oraz składania zapytań, wniosków i uwag, 24 czerwca 2009 r., znak: WUOZ/T/DKI-IA-15/3438/2009 zawiadomiono strony postępowania o zakończeniu postępowania dowodowego w sprawie wpisania do rejestru zabytków historycznego układu urbanistycznego Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków w Toruniu. Zawiadomienie zostało przekazane Prezydentowi Miasta Torunia, wywieszone w siedzibie Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu i na stronie internetowej WUOZ w Toruniu (www.wkz.uwoj.bydgoszcz.pl), na tablicy ogłoszeń w Urzędzie Miasta Torunia oraz opublikowane w dzienniku „Nowości” 25 czerwca 2009 r.            W terminie wyznaczonym w zawiadomieniu o wszczęciu postępowania nie zgłoszono do protokołu wniosków i uwag co do przedmiotu, zakresu i granic wpisu do rejestru zabytków przedmiotowego układu. Stowarzyszenie Bydgoskie Przedmieście w Toruniu w piśmie z 10.06.2009 r. (przesłanym drogą mailową na adres urzędu) zaproponowało rozważenie przesunięcia okresu ochrony układu urbanistycznego poza 1945 r. ze względu na datowanie (w różnych źródłach) ukończenia budynku Muzeum Ziemi Pomorskiej, obecnie Wydziału Matematyki UMK, na rok 1948 r. oraz zbudowany po roku 1945 budynek dawnej poczty. Ustosunkowując się do uwagi Stowarzyszenia należy stwierdzić, że koncepcja architektoniczna gmachu Muzeum Ziemi Pomorskiej, ob. UMK przy ul. Chopina 12/18 należy do prestiżowych realizacji okresu dwudziestolecia międzywojennego. Projekt budynku powstał w 1936 r. a jego bryła w stanie surowym zrealizowana została w 1938 r. Na okres po 1945 r. przypadły prace wykończeniowe, przerwane przez wybuch II wojny światowej. W wyznaczonym terminie udzielono szeregu wyjaśnień na zapytania telefoniczne, dotyczące procedury wpisu do rejestru zabytków oraz konsekwencji objęcia ochroną historycznego układu obu przedmieść oraz spisano uwagi P. M. Maćkowiaka, dotyczące możliwości przejęcia przez niego części nieruchomości położonej przy ul. Mickiewicza 61 (protokół z 15.06.2009 r.). Uwagi wniesione do protokołu przez P. M. Maćkowiaka nie dotyczyły bezpośrednio przedmiotu i zakresu niniejszego wpisu.             Ze względu na niezłożenie innych wniosków i uwag odnośnie określenia przedmiotu, zakresu i granic wpisu do rejestru zabytków przedmiotowego układu, nie przeprowadzono konsultacji społecznych oraz rozprawy administracyjnej. Kujawsko-Pomorski WKZ uznał, że zebrany materiał dowodowy jest wyczerpujący i zawiadomił strony o zakończeniu postępowania dowodowego.          

Po zawiadomieniu o zakończeniu postępowania dowodowego i możliwości, zgodnie z art. 10 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r., Nr 98, poz. 1071 z późniejszymi zmianami), zapoznania się z zebranym w sprawie materiałem dowodowym oraz wypowiedzenia się, co do całości zgromadzonych w sprawie dokumentów i materiałów przed wydaniem decyzji, w wyznaczonym terminie wpłynęło pismo Prezydenta Miasta Torunia z 30 czerwca 2009 r., znak: MPU-IT-134/09 z uwagami i wnioskami do zebranego w sprawie materiału.
Dotyczyły one głównie:

- objęcia ochroną poprzez wpis do rejestru zabytków obszaru, na którym znajdują się znaczne tereny, dla których sporządzane są projekty mpzp oraz współczesne enklawy, podlegające przekształceniom i koniecznym uzupełnieniom;- zlokalizowania na przedmiotowym obszarze obiektów, dla których trwa postępowanie związane z zatwierdzaniem listy projektów z zakresu rewitalizacji, realizowanych ze środków europejskich w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego i obejmujących nie tylko przedsięwzięcia osób fizycznych i prawnych, ale również zadania publiczne, realizowane przez Gminę Miasta Toruń, przede wszystkim projekt pn. „Zagospodarowanie przestrzeni publicznej ul. Mickiewicza”. Ponadto gmina przystąpiła do realizacji projektu infrastrukturalnego pn. „Rozwój sieci komunikacji tramwajowej w Toruniu w latach 2007-2013 związanego z rozbudową linii tramwajowych na Bydgoskim Przedmieściu, w tym linii do Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; - wyłączenia z powyższych względów oraz ze względu na fakt występowania na obszarze „enklaw” współczesnej zabudowy oraz zabudowy projektowanej – w oparciu o wydane prawomocne decyzje administracyjne o pozwoleniu na budowę – części terenów. Korekta granic dotyczy objęcia wpisem 4 fragmentów tj.: terenów położonych na południe od ulic: „Krasińskiego [zapewne chodzi o ul. Kraszewskiego – przyp. Własny ] –  Bema – Broniewskiego – Reja – Mickiewicza, terenu w rejonie ulic Reja – Fałata – Sienkiewicza z wyłączeniem m.in. terenu b. jednostki wojskowej, terenu Wydziału Sztuk Pięknych w „kwartale” ulic Bema – Sienkiewicza – Fałata oraz terenu zabudowy użyteczności publicznej i lasku w części północno-wschodniej obszaru, w rejonie ulic: Fałata – Sienkiewicza – Św. Józefa. Jednocześnie w piśmie zwrócono uwagę na brak merytorycznego uzasadnienia dla zachodniej granicy wpisu obszaru na odcinku na zachód od hali wystawowej z założeniem zieleni i przecięciu granicą nieruchomości gruntowej oraz niewłączeniu w granice ochrony układu urbanistycznego fragmentów parku miejskiego, wpisanego do rejestru zabytków decyzją z 20.01.1997 r. Wnioskowane korekty zostały przedstawione na załączniku graficznym do pisma; - sprecyzowania i bliższego określenia lub rezygnacji z budzących kontrowersje zapisów dotyczących enumeratywnego wymienienia elementów objętych ochroną, które znalazły się w zawiadomieniu o wszczęciu postępowania, a które – zdaniem Prezydenta Miasta Torunia – są zbyt ogólne i  mogą stać się przedmiotem rozbieżnej interpretacji służb konserwatorskich i jednostek samorządu gminnego w trakcie sporządzania mpzp.           

Kujawsko-Pomorski WKZ wyjaśnia, że rozpatrując zakres prawnej ochrony przedmiotowego układu oparł się na wymienionych w dalszej części uzasadnienia materiałach, w tym opracowanej na potrzeby wpisu do rejestru zabytków dokumentacji pt. „Analiza historycznej kompozycji przestrzennej Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków”. Na podstawie zawartych w niej informacji oraz zamieszczonych materiałów ilustracyjnych, poszerzonych o wykaz obiektów w gminnej ewidencji zabytków, oględziny terenu i zdjęcia stanu obecnego, przy współpracy Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Toruniu powstała mapa z propozycją granic ochrony obszaru. Przy wyznaczaniu granic kierowano się względami merytorycznymi, zachowaniem spójności wyznaczanego terenu oraz zasadą ich możliwie jednoznacznego zdefiniowania, stąd poprowadzenie zdecydowanej większości granic zgodnie z granicami działek ewidencyjnych. W wyjątkowych wypadkach konieczne było jednak prowadzenie granic liniami ciągłymi, przecinającymi działki, np. przez ulice. Podniesione w cytowanym wyżej piśmie różnice w przebiegu granic ochrony dwóch niedużych fragmentów parku miejskiego, wpisanego do rejestru zabytków, a granicą ochrony przedmiotowego układu, na tych odcinkach wynikają z braku geodezyjnego wydzielenia działki parkowej na tych odcinkach. W decyzji z 1997 r. o wpisie do rejestru zabytków parku, część granicy południowej parku określono punktami wysokościowymi, czego konsekwentnie unikano w obecnej decyzji. Na obszarze przedmiotowego układu urbanistycznego zlokalizowane są tereny, obecnie wolne od zabudowy, np. teren po dawnych koszarach pionierów (z wpisanym do rejestru zabytków dawnym kasynem oficerskim) lub zabudowane obiektami współczesnymi oraz tereny i obiekty, dla których planowane są inwestycje, wspomniane w wyżej wymienionym piśmie. Jak już wyjaśniono w zawiadomieniu o wszczęciu postępowania administracyjnego w sprawie wpisania do rejestru zabytków przedmiotowego obszaru, właściciele nieruchomości, położonych na obszarze wpisanym do rejestru zabytków, mogą realizować planowane inwestycje czy prace remontowe, jeśli służby konserwatorskie uznają, że nie spowodują one uszczerbku dla zachowania wartości chronionego układu. Oznacza to, że przy prowadzeniu działalności inwestycyjnej na obszarze objętym decyzją konieczne będzie uzyskanie pozwolenia organu konserwatorskiego na jej prowadzenie. Umożliwi to służbom konserwatorskim wypowiedzenie się co do nowoprojektowanych form zagospodarowania, położonych w sąsiedztwie dawnej zabudowy i mogących mieć wpływ na zabytkowy charakter układu urbanistycznego Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków. Z problemem działalności inwestycyjnej na przedmiotowym obszarze wiąże się poruszona w piśmie sprawa przedmiotu i zakresu ochrony na tym obszarze, określona w zawiadomieniu o wszczęciu postępowania w sprawie wpisu do rejestru zabytków. Podanie do publicznej wiadomości elementów, które składają się na przedmiot i zakres ochrony oraz zakresu weryfikacji, której podlegać będzie wprowadzanie nowych elementów współkształtujących zabytkową przestrzeń, miało charakter informacyjny i służyło przybliżeniu wszystkim zainteresowanym problemu ochrony zabytkowego układu urbanistycznego i elementów go tworzących. Warunki i wnioski konserwatorskie dla tego terenu wymagają odrębnego postępowania w ramach opracowywania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (mpzp), decyzji o warunkach zabudowy lub decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego. W celu usprawnienia procedury wydawania decyzji na tym obszarze oraz prowadzenia spójnych działań właściwych organów samorządu gminnego i służb konserwatorskich wskazane byłoby opracowanie mpzp dla całego obszaru wpisanego do rejestru, poprzedzonego opracowaniem szczegółowych wytycznych konserwatorskich.

Zgodnie z artykułem 3 pkt 12 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami historyczny układ urbanistyczny to „przestrzenne założenie miejskie (…), zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg”.             Przeprowadzone przez Kujawsko-Pomorskiego WKZ postępowanie dowodowe w celu ustalenia wartości naukowych, historycznych i artystycznych stosownie do art. 6 ust.1 pkt 1 lit. b ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami opierało się na analizie następujących materiałów: „Zabudowa Bydgoskiego Przedmieścia.”, oprac. M. Grzęska-Janiak i A Walczak, PDNH PP PKZ Toruń 1979, mps w zbiorach MKZ w Toruniu, „Studium historyczno-konserwatorskie terenu ogrodu zoobotanicznego oraz fragmentu Przedmieścia Rybaki Torunia”, oprac. zb., Toruń 1995, mps w zbiorach MKZ w Toruniu, „Analiza historycznej kompozycji przestrzennej Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków”, opr. J. Kucharzewska, W. Romaniak i A. Lewandowska, Toruń 2009, mps w zbiorach WKZ w Toruniu, „Park na Bydgoskim Przedmieściu. Dokumentacja historyczno-konserwatorska”, oprac. J. B. Chrostowscy, S. Jarosz, Toruń 1991, mps w zbiorach WKZ w Toruniu oraz dokumentacji ewidencyjnej (karty ewidencyjne zabytków architektury i budownictwa oraz wykaz obiektów w gminnej ewidencji zabytków), materiałach kartograficznych, ikonografii, zdjęciach lotniczych z lat 20-tych i ok. 60-tych XX w. oraz dokumentacji fotograficznej, wykonanej w maju 2009 r. Historia rozwoju obu przedmieść oraz kształtowania ich układu przestrzennego opisana jest także w nowej, wielotomowej „Historii Torunia” pod  red. M. Biskupa. Podstawą do wykonania zamieszczonej w decyzji mapy z granicami ochrony obszaru były oryginały map ewidencyjnych w skalach – 1:2500, 1:1500 i 1:1000.  W świetle zebranych materiałów ustalono, jak niżej.          Wpisywany do rejestru zabytków obszar obejmuje tereny kształtowane i zabudowywane w kolejnych okresach historycznych rozwoju Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków do roku 1945. Część obiektów była wykańczana lub powstała krótko po zakończeniu II wojny światowej wg wcześniejszych koncepcji i projektów. Dotyczy to gmachu Muzeum Ziemi Pomorskiej, ob. UMK przy ul. Chopina 12/18, zaprojektowanego w 1936 r. i zrealizowanego w stanie surowym w 1938 r., a także części budynków osiedla domów wielorodzinnych przy ul. Żeromskiego i ul. Jaroczyńskiego, zaprojektowanego w okresie okupacji.           Obecny układ Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków jest wynikiem regulacji urbanistycznej, przeprowadzonej w XIX w. i późniejszych zmian, wkomponowanych w ów zarys z okresu pruskiego. Dość późno podjęty proces urbanistycznego uporządkowania terenu, położonego na zachód od ścisłego centrum miasta, wpisuje się w nurt podobnych działań w miastach fortecznych, rozwijających się na skutek złagodzenia przepisów prawno-budowlanych specyficznych dla twierdz. Zapoczątkowany w okresie pruskim proces budowlany kontynuowany był w okresie międzywojennym i powojennym.         Rozwojowi tej części Torunia sprzyjały walory przyrodniczo-krajobrazowe terenu, komasacja dóbr ziemskich, szlaki komunikacyjne prowadzące w stronę Przysieka i dalej do Bydgoszczy, które stały się osnową dla pierwszych zorganizowanych osi urbanistycznych, a także regulacja Wisły, która miała istotny wpływ na zagospodarowanie terenów nadwiślańskich, głównie Rybaków.            Tradycja zagospodarowania terenu na zachód od miejskich murów obronnych sięga średniowiecza. W obrębie Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków stwierdzono występowanie kilkunastu stanowisk archeologicznych, odkrytych metodami powierzchniowymi i wykopaliskowymi, świadczących o ich wczesnym zasiedleniu. Zachowały się przekazy na temat zagospodarowania w tym czasie terenów podmiejskich: Przedmieścia Starotoruńskiego, położonego na zachód od bramy wylotowej z miasta, noszącej tę nazwę, usytuowania na terenie Gór Piekarskich (okolice osiedla ZUS między ul. Mickiewicza i ul. Krasińskiego) glinianych pieców do wypieku chleba dla mieszkańców Torunia, a także lokalizacji na terenie Rybaków (u zbiegu ob. ulic Chopina i ul. Bydgoskiej) pierwszej cegielni, wokół której uformowała się osada strycharzy, kamieniarzy i garncarzy. W XV w. założono kolejną cegielnię – na terenie późniejszego Parku Miejskiego (ul. Przybyszewskiego), która funkcjonowała do końca XIX w. Około 2 km na zachód od murów miejskich znajdowała się stocznia i wapiennik.           W okresie nowożytnym na opisywanym terenie zamożni patrycjusze toruńscy zakładali letnie rezydencje w otoczeniu ogrodowym, a wydmowe tereny zalesiano w celu umocowania piaszczystego podłoża. Stan zagospodarowania przedmieść znany jest z XVIIII-wiecznych rycin J. F. Steinera (w tym rezydencji Michała Nałęcza, rajcy, a od 1760 r. burmistrza Torunia). Na Rybakach (na terenie ob. Ogrodu Zoobotanicznego), w miejscu dawnej cegielni, założono folwark z rezydencją mieszkalną, położoną na wzgórzu, wypiętrzonym ponad terasę. W XVIII w. (do 1724 r.) jego dzierżawcą był burmistrz Jan Gotfryd Rösner.         Rozwój przedmieść toruńskich, w tym Bydgoskiego i Rybaków, hamowały działania militarne na przestrzeni dziejów, powodujące wielokrotnie ich niszczenie – ostatni raz w 1813 r., oraz ówczesna taktyka wojskowa przewidująca likwidację na przedpolach miasta trwałej zabudowy, utrudniającej jego obronę. W 1629 r. rozpoczęto modernizację miejskich murów obronnych poprzez nadanie im dodatkowego obwałowania w postaci ośmiu pięciobocznych bastionów, połączonych kurtynami i otoczonych fosami, Na odcinku zachodnim fortyfikacje zajęły znaczny obszar przedmieścia Rybaki.          Pomimo częstych zniszczeń i pożarów, wydaje się, że przetrwały dawne szlaki w kierunku Przysieka i Górska. Przekonuje o tym chociażby mapa z 1793 r., na której drogi wylotowe z miasta, a także aleje między folwarkami miejskimi na osi wschód-zachód, pokrywają się z istniejącymi do dnia dzisiejszego ulicami (Kraszewskiego, Słowackiego, Krasińskiego, Mickiewicza, Bydgoską i Rybakami).           Po przejęciu Torunia przez Prusy na mocy traktatu wiedeńskiego z 1815 r. przystąpiono do kontynuacji prac fortyfikacyjnych, rozpoczętych jeszcze w okresie Księstwa Warszawskiego. Miasto, ze względu na swoje strategiczne położenie w pobliżu granicy z Rosją, zaczęto przekształcać w twierdzę nadgraniczną. Od strony zachodniej miasto pozbawione było regularnych wałów obronnych, podjęto zatem prace ziemne regulujące pas wałów w formie kleszczy, a w jednym z wklęsłych kątów w 1824 r. wbudowano nową bramę nazwaną Bydgoską, gdyż znajdowała się w linii drogi wylotowej w kierunku Bydgoszczy.          Zastosowanie pruskich przepisów budowlanych dla twierdz z 1814 r. wpłynęło na kształtowanie się interesujących nas przedmieść. Wspomniane przepisy nakazywały rozebranie obiektów budowlanych w I rejonie fortecznym, czyli w odległości 800 kroków od głównej linii twierdzy, a także częściowo w II rejonie, który zamykał się w odległości 1300 kroków. W obrębie pasa fortecznego, na terenach nieobjętych działaniami modernizacyjnymi, pozwalano jedynie na zakładanie ogrodów. W obliczu tak rygorystycznie egzekwowanego prawa odnajdywano rozwiązanie w znacznym oddaleniu domów od linii fortecznych.          Teren przedmieścia Rybaki (dawne Małe Rybaki) prawie w całości znajdował się w I rejonie fortecznym, jedynie jego zachodni skrawek wszedł w skład formowanego od 1828 r. Przedmieścia Bydgoskiego. Pomimo ograniczeń budowlanych, na Rybakach nadal zamieszkiwali flisacy, rybacy, czeladnicy. Z 1820 r. pochodzi plan terenu, zawierającego się pomiędzy dzisiejszą ul. Rybaki od nr 13 do 21, w którym przewidziano wybudowanie w tym miejscu sześciu parterowych domów. Z tego czasu zachowały się do dziś podziały parcelacyjne i część zabudowy, znacznie przekształcona w latach późniejszych. Dopuszczenie ze strony władz miejskich budowania domów w pierwszym pasie fortecznym wynikało z ich nietrwałej i taniej konstrukcji drewnianej i szkieletowej, z wypełnieniem szachulcowym lub ceglanym. Pomimo wspomnianych wyżej ograniczeń budowlanych następowało stopniowe kształtowanie się układu urbanistycznego obu interesujących nas przedmieść.           W 1817 r. wąską ścieżkę na linii dzisiejszej ul. Bydgoskiej (Brombergerstrasse) zaczęto modernizować i nadawać jej kształt regularnej ulicy. Jej budowa przeciągnęła się aż do 1828 r. W tym samym roku wydano pozwolenie na tworzenie przedmieść poza ścisłym pasem fortecznym – w przypadku Przedmieścia Bydgoskiego był to obszar, który zamykał się w liniach dzisiejszych ulic Matejki i Reja. Północną stronę ul. Bydgoskiej aż do linii dzisiejszej ul. Mickiewicza poddano regularnej parcelacji, którą częściowo wykorzystano w latach 80-tych XIX w.          Już od 1822 r. na terenach należących do Cegielni Miejskiej przystąpiono do regulacji istniejącej tam zieleni, wprowadzania nowych nasadzeń, wykonania ścieżek, żywopłotów, alejek i klombów w celu stworzenia parku o charakterze krajobrazowym, zwanego Parkiem Cegielnia. Na terenach bardziej oddalonych od centrum funkcjonowały niewielkie, zaledwie 3-hektarowe posiadłości, jak Finkenthal (od 1819 r.) czy Grünhof (od 1820 r.) – obydwa położone przy szosie w kierunku Przysieka. Grünhof, od którego wzięła się późniejsza nazwa Zieleniec, położony był pomiędzy Kępą Cegielnianą a Krowieńcem. W pierwszej ćwierci XIX w. ówczesny właściciel Grünhofu, burmistrz K. Gottlieb Mellien, założył tam ogrody, które od szosy oddzielał las sosnowy.          Z kolei na Rybakach, na terenie d. folwarku Rösnera, znajdował się ogród (ob. Zoobotaniczny), który nabył w 1797 r. dr Johann Gottlieb Schulz. W drugim dziesięcioleciu XIX w. próbował on przywrócić stan ogrodu sprzed zniszczeń w okresie oblężenia w 1813 r. Postawił nowe budynki, ale przede wszystkim jego celem było zgromadzenie na terenie ogrodu rzadkich gatunków roślin. Z czasem teren nabierał cech parku sentymentalno-krajobrazowego, gdzie oprócz cennych okazów botanicznych, znajdowały się kręte alejki, mosty, śluzy, stawy (d. glinianki), altana, posągi, zegar słoneczny, a nawet ptaszarnia. Zapisem testamentowym dr Schulz przekazał ogród Królewskiemu Gimnazjum w Toruniu (1827 r.).          Zasadnicze ożywienie budowlane na terenie Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków nastąpiło w II połowie XIX w. i w znacznej mierze związane było z gruntowną modernizacją twierdzy, po nadaniu w 1872 r. Toruniowi najwyższej rangi strategicznej – twierdzy I stopnia. Rozpoczęto budowę pierścienia fortecznego w promieniu ok. 3,5-4 km od pierwotnego pierścienia umocnień wokół miasta, a także łączących poszczególne dzieła forteczne dróg rokadowych i promieniowych.           Na terenie Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków zaczęły lokować się przedsiębiorstwa budowlane i tartaki parowe, wykorzystujące drzewo pozyskane z wycinki znacznych obszarów leśnych pod budowę fortów - w bloku między ob. ul. Bydgoską, Konopnickiej, Mickiewicza i Matejki oraz w rejonie ob. osiedla Rybaki. Obok warsztatów i składów powstawały budynki mieszkalne, wykonane w konstrukcji szkieletowej, czyli takie, które dopuszczano w rejonie twierdzy jako łatwe do ewentualnego demontażu w przypadku zagrożenia militarnego. Pomimo użycia stosunkowo taniej konstrukcji ryglowej, budynki mieszkalne Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków wyróżniały się bogatym detalem snycerskim, który w znamienity sposób podnosił wartość tych obiektów i nadawał niepowtarzalny charakter zabudowie całego terenu. Przykłady takich budynków znajdują się m.in. wzdłuż ulicy Bydgoskiej. Część wykonanych w tej technice budynków zaprojektowana była jako domy czynszowe z reprezentacyjnymi, kilkupokojowymi mieszkaniami w układzie amfiladowo-korytarzowym i pokojami dla służby, np. ul. Bydgoska 44/46 i 48. Dyspozycja wnętrza tych budynków wykazuje analogie do układów stosowanych w murowanych kamienicach czynszowych.           W 1875 r. powstały pierwsze projekty budowy portu, przewidujące jego usytuowanie między Rybakami a Laskiem Cegielnia. Ostatecznie Port Zimowy zlokalizowano w 1879 r. na terenie Rybaków, przez co rozbudowa infrastruktury portowej nie zachwiała formowania Przedmieścia Bydgoskiego. W latach 1883-84 nastąpiła jego rozbudowa. Na czas budowy portu datuje się powstanie ul. Portowej (ob. ul. Popiełuszki). W tym miejscu warto wspomnieć, że ok. 1910 r. powstał, związany z Portem Zimowym budynek służbowy, następnie mieszkalny, przy ob. ul. Rybaki 7.          U progu lat 80-tych XIX w. teren na zachód od linii bastionowego pierścienia różnicował się na granicy rejonów fortecznych. W pierwszym rejonie fortecznym (do dzisiejszej ul. Matejki) dominowały rozległe, niezagospodarowane tereny, wykorzystywane głównie do ćwiczeń polowych garnizonu. W okolicy linii granicznej z drugim rejonem, pomiędzy ob. ul. Matejki i Konopnickiej, rozciągały się wspomniane już wyżej duże obszary składów drewna i przedsiębiorstw budowlanych oraz  zabudowa gospodarcza i mieszkalna o konstrukcji szkieletowej. W drugim rejonie fortecznym (obejmującym teren między ob. ul. Matejki i Reja), pomiędzy ul. Konopnickiej i Reja, lokowano głównie domy murowane, a jedynie budynki gospodarcze nadal wykonywano w konstrukcji szkieletowej. Szczególnie interesujący przykład stanowi budynek przy ul. Bydgoskiej 96, w którym umiejętnie połączono obydwie techniki budowlane. Dzięki temu powstał jedyny w swoim rodzaju obiekt w charakterze willi włoskiej.           Najstarsze domy ówczesnego (oficjalnie uznanego przez Magistrat) Przedmieścia Bydgoskiego były jednokondygnacyjne, nakryte wysokim, dwuspadowym dachem w układzie kalenicowym, zazwyczaj z wejściem pośrodku i symetrycznie usytuowanymi oknami po bokach (nieistniejące: ul. Mickiewicza 85, ul. Mickiewicza 97). Czasami domy te posiadały centralnie umieszczony, dwukondygnacyjny ryzalit, zamknięty własnym dwuspadowym dachem (nieistniejące: ul. Bydgoska 86 i 88; ul. Mickiewicza 99, ul. Sienkiewicza 14). Do chwili obecnej zachowany jest jeden taki przykład przy ul. Mickiewicza 65.          W latach 80-tych XIX w. istniały już domy o charakterze kamienic czynszowych, nieprzekraczających trzech użytkowych kondygnacji, utrzymane w różnej stylistyce historyzującej np.: w stylu klasycyzującym (Bydgoska 94 – 1884 r.; Klonowica 22 – 1875 r.; Klonowica 27 – 1876 r.; Kochanowskiego 5 – 1889 r.; Mickiewicza 73 – 1886 r.; Mickiewicza 101 – 1885 r.; Mickiewicza 106 – 1885 r.; Mickiewicza 110 – 1880 r.; Mickiewicza 113 – 1889 r.; Reja 24 – 1890 r.; Sienkiewicza 9 – 1887 r.; Sienkiewicza 17- 1889 r); w stylu niemieckiego Rohbau (Bydgoska 68/70 – 1880 r.; Bydgoska 104 – 1883 r.); w stylu neorenesansu (Kochanowskiego 1 – 1885 r.; Kochanowskiego 12 - 1889 r.). Tu na szczególną uwagę zasługuje budynek przy ul. Mickiewicza 94-96 z 1889 r., utrzymany w stylistyce neorenesansu niderlandzkiego, rozczłonkowany ryzalitami i ozdobiony bogatym detalem architektonicznym.           Od początku lat 80-tych XIX w., w lasku za drugą linią Bydgoskiego Przedmieścia (tj. za ob. ul. Reja), realizowano budowę koszar ułanów i następnie przeprowadzono ulicę Ulanenstrasse(ob. Reja) - od „drugiej linii” (późniejsza Mellienstrasse, ob. Mickiewicza) do projektowanej „trzeciej linii” (ob. Broniewskiego). Koszary ułanów przybrały układ zamkniętego, regularnego czworoboku, który tworzyły od południa cztery wolnostojące budynki koszarowe, wykonane w konstrukcji szkieletowej z wypełnieniem ceglanym i zachowane do dzisiaj przy ul. Mickiewicza 146-150 i ul. Szosa Bydgoska 26. Równocześnie z formowaniem zabudowy wojskowej i wytyczaniem nowej ulicy powstawała zabudowa w jej wschodniej pierzei. Z drugiej połowy lat 90-tych XIX w. pochodzą budynki przy ul. Reja 16, 22, 24, 28, 30 – o prostych formach, mówiących o pobocznej roli tejże ulicy.          

Prostopadle do Ulanenstrasse poprowadzono Kasernestrasse (ul. Koszarową, ob. Broniewskiego) i rozpoczęto przy niej budowę drugiego kompleksu koszarowego dla batalionu pionierów oraz lazaretu.  Koszary tradycyjnie otrzymały postać zabudowy szkieletowej, choć w obrębie tego dużego placu, rozciągającego się od dzisiejszej ul. Sienkiewicza na zachód, aż do ul. Wyspiańskiego, znalazły się też murowane budynki magazynowe i gospodarcze oraz oddzielny czworobok budynków wojskowego lazaretu. Z zabudowy tego zespołu koszarowego zachowały się trzy budynki, w tym kasyno oficerskie przy ul. Sienkiewicza 33 (z ok. 1887 r.), a ponadto okazały starodrzew.

Teren zachodnich przedmieść, głównie Bydgoskiego, ze względu na walory przyrodniczo-krajobrazowe, związane zwłaszcza z lokalizacją parku typu krajobrazowego, a także swobodnie rozmieszczonych skupisk zieleni, był bardzo atrakcyjnym miejscem dla potencjalnych mieszkańców. Od lat 80-tych XIX w. Przedmieście Bydgoskie zaczęto traktować jako uprzywilejowaną dzielnicę mieszkaniową bogatego mieszczaństwa oraz wysokich rangą wojskowych i ich rodzin. Również dla samych władz miejskich pozytywne aspekty osiedlania się na Przedmieściu Bydgoskim były czytelne, skoro już w 1889 r. sporządziły pierwszy oficjalny plan zabudowy tego terenu, z wytyczeniem linii zabudowy i przedogródków oraz z określeniem ogólnych wysokości budynku.Nową regulację Przedmieścia Bydgoskiego oparto o istniejące już dawne trakty w kierunku Przysieka, które umocniono i wybrukowano. Na północ od Brombergerstrasse (ul. Bydgoskiej) wyznaczono dwie równoległe i w niemal identycznych odległościach od siebie ulice, określane początkowo jako „II Linie” i „III Linie”. Dały one początek Mellienstrasse (ul. Mickiewicza) i Kasernenstrasse (ul. Broniewskiego). Ulice Mickiewicza i Bydgoska w naturalny sposób „wpięły się” w wąskie ścieżki wychodzące ze Starówki, tworząc długie linie komunikacyjne, ciągnące się od Starego Miasta aż do wylotu z miasta w okolicach rogatki miejskiej (nadal istniejącej). Prace przy ostatnim odcinku Mickiewicza (tj. od ul. Matejki w kierunku wschodnim) rozpoczęły się w 1898 r. W porównaniu z wyżej wymienionymi trasami, ul, Broniewskiego wydaje się dziś jakby „urwana” od wschodu za ul. Sienkiewicza. Wynikało to z naturalnych ograniczeń, bowiem dobiegała ona do porośniętego sosnami wzgórza (Hasenberge – Góry Zajęcze), którego pozostałości są nadal czytelne w skarpie przy ul. Bema i lasku z torem saneczkowym przy ul. Fałata. Ale już w latach 90-tych XIX w. ulica ta przebijała się przez Góry Zajęcze, rozdzielając je na tzw. przednie (Vordere Hasenberge) i tylne (Hintere Hasenberge). Od strony zachodniej ul. Broniewskiego zamykał kompleks koszar ułańskich. Tym samym oczywistą staje się jej główna funkcja. Służyła ona przede wszystkim komunikowaniu dwóch kompleksów koszarowych (Ulanen Kaserne i Pionier Kaserne) między sobą i między fortami, gdyż ścieżką w lasku ułańskim doprowadzała bezpośrednio do drogi rokadowej. Już w latach 80-tych XIX w. wyznaczono pierwszą ulicę na linii północ-południe. Podstawą prawną dla jej regulacji było zarządzenie wydane w 1892 r., na mocy którego szerokość Schulstrasse (ob. ul. Sienkiewicza) określono na 6 m, a chodników na 2 m (wschodni) i 3 m (zachodni). Ulica swoją nazwę wzięła od pobudowanej tam miejskiej, koedukacyjnej szkoły powszechnej. Sam fakt potrzeby wybudowania budynku szkolnego na Przedmieściu Bydgoskim wymownie świadczy o skali zagospodarowania tego terenu i o ilości mieszkańców. Zwarta zabudowa pierzei tej ulicy formowała się od 1885 r. do końca lat 90-tych XIX w. Wysokość budynków wskazuje, z jakiego dziesięciolecia pochodzą – niższe, do 3-kondygnacji, powstały w latach 80-tych, 4-kondygnacyjne po 1889 r.. Regularna zabudowa Schulstrasse kończyła się na wysokości dzisiejszej ulicy Słowackiego, ze względu na usytuowanie zajezdni dla wozów komunikacji miejskiej i warsztatów.          Pod koniec lat 80-tych XIX w. miasto podjęło pierwsze próby usprawnienia komunikacji miejskiej, doprowadzając do budowania torowisk tramwajowych, które połączyły odległe przedmieścia między sobą i z centrum. W sierpniu 1889 r. w „Gazecie Toruńskiej” podano, że przez Bramę Bydgoską codziennie przechodzi prawie 8,5 tysiąca mieszkańców, z których znaczna część kieruje się potem do dworca miejskiego lub dalej, przez most, do Dworca Głównego. W sierpniu 1890 r. Zarząd Królewskiej Fortyfikacji doszedł do porozumienia z miastem i berlińskim wykonawcą, czego rezultatem była umowa, zlecająca wykonanie torowiska na odcinku Przedmieście Bydgoskie – Dworzec Miasto. W ramach tej inwestycji konieczne było poszerzenie przejazdu Bramy Bydgoskiej.           W latach 90-tych XIX w. rozwijała się zabudowa na wolnych działkach przy ul. Mickiewicza i ul/ Bydgoskiej (w obrębie wydzielonego Przedmieścia Bydgoskiego, tj. od ul. Reja do mniej więcej linii Ogrodu Botanicznego, ob. Zoobotanicznego). W przypadku ul. Mickiewicza dominującą formą zabudowy była kamienica czynszowa. Obok pochodzących z lat wcześniejszych parterowych domów nakrytych dwuspadowymi dachami i niskich kamienic czynszowych o przeważających cechach klasycyzujących, zaczęły powstawać nowe, do wysokości 4 kondygnacji, o formach: - neorenesansowych (Mickiewicza 74 – 1896 r.; Mickiewicza 92; Mickiewicza 102 – 1890 r.; Mickiewicza 124 – 1898 r.; Mickiewicza 126 – 1896 r.; Mickiewicza 144 – 1889 r.-  klasycyzujących (Mickiewicza 95 – 1897 r.; Mickiewicza 98 - 1894 r.          Bardziej różnorodny wygląd uzyskała ul. Bydgoska. Tu, oprócz zabudowy ryglowej, powstają murowane kamienice czynszowe oraz budynki o charakterze willowym ( Bydgoska 28, 32, 76, 80).          Pod koniec lat 90-tych XIX w. zabudowano wschodnią pierzeję Parkstrasse (ul. Konopnickiej). Jej jednolity charakter zabudowy, uzyskany przez zespół wolnostojących lub bliźniaczych budynków o konstrukcji szkieletowej, z dominantami w postaci obiektów narożnych z wieżyczkami, był wynikiem konsekwentnie realizowanego planu jednej spółki budowlanej: Firmy budowli i wyrobów drewnianych Joseph Houtermans & Carl Walter. Budynki szkieletowe przy ul. Konopnickiej uzyskały niewielką kubaturę i dość uproszczony detal snycerski, ale dwa wyprzedzające je chronologicznie obiekty, wybudowane przez tę samą spółkę budowlaną przy ul. Bydgoskiej 40 i 34/36, świadczą o wysokich umiejętnościach ówczesnych budowniczych oraz o znajomości technik budowlanych z różnych rejonów Niemiec, które bezpośrednio miały wpływ na ukształtowanie elewacji.          Kolejny etap zabudowy, który odzwierciedlił się stylistycznie w wyglądzie Przedmieścia Bydgoskiego, to okres od 1900 r. do końca pruskiej państwowości w Toruniu. Powstające w tym czasie kamienice wykazują cechy architektury wielkomiejskiej. Budynki osiągają wysokość 4 kondygnacji i użytkowego poddasza, są kilkuosiowe, wyposażone w ryzality, wykusze lub balkony, ozdobione bogatym detalem architektonicznym – np. budynki przy ul. Mickiewicza od 52 do 62 – 1904 r.; Mickiewicza 61 – 1906 r.; Mickiewicza 63 – 1900 r.; Mickiewicza 79 – 1909 r.; Mickiewicza 80/róg Klonowica – 1911 r.; Mickiewicza 84 – 1912 r.; Mickiewicza 89 – 1906 r.; Mickiewicza 93 – 1907 r.; Mickiewicza 109 – 1911 r.; Mickiewicza 112 – 1911 r.; Mickiewicza 116 – 1907 r.; Mickiewicza 118 – 1902 r.; Mickiewicza 132 – 1906 r.          W latach 90-tych XIX w. intensywne zagospodarowanie terenów i regularny układ pierzei kończyły się na linii ul. Matejki. Na wschód od niej, wzdłuż ul. Mickiewicza, rozciągały się tereny miejskie: städtische Lagerplätze i städtischer Turnplatz z salą gimnastyczną Królewskiego Gimnazjum oraz duże działki pojedynczych właścicieli, w większości niezabudowane, czasami pełniące rolę składów budowlanych. Na terenie położonym na zachód od granicy dzisiejszej działki przy ul. Rybaki 29 w 1895 r. powstała oczyszczalnia ścieków (teren ob. Toruńskich Wodociągów). Z dawnej zabudowy zachowały się tam: budynek szkieletowy z 1895 r. oraz, pochodzący z 1903 r., zespół dwóch budynków – mieszkalnego i dawnych warsztatów.          Proces przemiany zagospodarowania działek, leżących w pierwszym rejonie fortecznym, zaprezentowany na powyższych przykładach, przekłada się na konkretną zmianę legislacyjną.          W 1909 r. nastąpiło zniesienie rejonowych ograniczeń budowlanych. Teren Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków otwierał realne szanse na rozwój miasta i stał się cennym obszarem dla firm budowlanych. Drugorzędne, małowartościowe pod względem estetyczno-artystycznym obiekty - zwłaszcza o przeznaczeniu gospodarczym, wyburzono, by na ich miejscu zrealizować przemyślany plan rozbudowy przestrzennej, zmieniając tym samym nie tylko charakter zabudowy, ale i charakter całego przedmieścia. Wraz ze zniesienie m rejonowych ograniczeń budowlanych, wschodnia część Przedmieścia Bydgoskiego sukcesywnie zapełniała się nową zabudową czynszową.           Ulica Sienkiewicza, na północ od zajezdni tramwajowej, aż do 1905 r. pozostawała prawie niezabudowana. Być może ze względu na utrwaloną od ponad 20 lat nazwę tej ulicy (Schulstrasse) zadecydowano o utrzymaniu jednolitego, „szkolnego” charakteru tej jej części. Od 1905 r. przygotowywano się do wzniesienia czterech budynków szkolnych – dwóch preparand (tj. szkół przygotowawczych) i dwóch seminariów, których funkcja wiązała z kształceniem kadr nauczycielskich. Podjęte wówczas przedsięwzięcie budowlane było częścią dużego programu inwestycyjnego, przewidzianego przez władze pruskie w ramach reformy szkolnictwa. Szkoły przygotowawcze zajęły środkową część terenu, symetrycznie po obu stronach istniejącego od 1886 r. budynku przytułku dla starców i kalek (Siechenhaus-Wilhelm Augusta-Stiftung), wzniesionego wg projektu budowniczego miejskiego, J. Rehberga. Po stronie południowej powstał budynek preparandy katolickiej (1904 r.), po stronie północnej budowniczy miejski, B. Gauer, zaprojektował preparandę ewangelicką (1905 r.). Obydwa budynki seminaryjne pochodziły z pracowni projektowej budowniczego miejskiego K. Kleefelda. Jako pierwszy zaprojektowany został budynek katolickiego seminarium nauczycielskiego (l. 1905-1909), a następnie ewangelickiego (l. 1907-1910). Tereny w otoczeniu w/w budynków szkolnych zagospodarowane zostały w formie ogrodów.          Kontynuacją zabudowy wojskowej na tym fragmencie Przedmieścia Bydgoskiego było powstanie na początku XX w. tzw. Koszar Wrangla (pomiędzy 1911-1916 r.), rozmieszczonych po zachodniej stronie ul. Sienkiewicza, naprzeciwko katolickiego seminarium nauczycielskiego. Zachowane do dziś murowane budynki koszarowe wzniesione zostały w uproszczonych formach, zbliżonych do neobaroku, z charakterystycznymi wysokimi dachami mansardowymi, dekorowanymi oknami w typie wolich oczek.           Przed wybuchem I wojny światowej władze pruskie zdołały zagospodarować południową pierzeję Waldstrasse (ul. Słowackiego), na odcinku między ul. Sienkiewicza a Konopnickiej. Wymieniony już przy okazji preparandy ewangelickiej B. Gauer, w 1907 r. wybudował na tej ulicy szpital obywatelski. Decydującą rolę przy wyborze miejsca lokalizacji szpitala miała bezpośrednia okolica - działka była niezabudowana i nieco odsunięta od wielkogabarytowej zabudowy mieszkaniowej, a w pobliżu rozciągał się niewielki sosnowy lasek – pozostałość po części Gór Zajęczych. Znaczną część ul. Słowackiego zajmują wille i budynki wielorodzinne z okresu po I wojnie światowej.                 W latach 1911-16 uregulowano bieg wschodnich odcinków ul. Rybaki, Portowej (ob. Popiełuszki) i Bydgoskiej.          Na ostatnie lata pruskich rządów w Toruniu przypada brukowanie ulic – np. w 1912 r. firma budowlana M. Bartla układała kamień brukowy na ul. Rybaki.           Rozwojowi budownictwa na terenie Przedmieścia Bydgoskiego towarzyszyło przekształcanie zieleni kęp nadwiślańskich w regularne założenie parkowe. Jak już wspomniano, proces ten rozpoczął się w 1822 r. i był kontynuowany w 2 poł. XIX w., by ostatecznie w 1886 r. połączyć dwie struktury: Lasek Cegielnia (Ziegelei Wäldchen) z Parkiem przy Cegielni (Ziegeleipark) w jeden układ krajobrazowego parku w stylu angielskim. Jednym z czynników, wpływających na kształtowanie zabudowy Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków, było pruskie prawo budowlane. Podstawowym ustaleniem odnoszącym się do zagospodarowania działki, było zachowanie ustalonych przez policję budowlaną proporcji zabudowy względem całego obszaru działki budowlanej, a także sytuowanie budynków z zachowaniem linii budowlanej i stawianie sąsiednich budynków w określonej stylistyce oraz podobnych gabarytach w celu uzyskania spójnego wyglądu całej pierzei. Dla Przedmieścia Bydgoskiego ustalono zagospodarowanie co najwyżej połowy działki (lub 2/3 działki narożnej). Niewielkie budynki w typie altan ogrodowych, tak charakterystyczne dla zabudowy Przedmieścia Bydgoskiego, odsuwano od budynku mieszkalnego na minimalną odległość 5 m (a stajnie na 7,5 m). Nowy budynek mieszkalny musiał być oddalony od granicy sąsiada na minimalną odległość 4 m, a budynki gospodarcze (w tym stajnie) na odległość 10 m po uprzednim postawieniu muru granicznego. Wszelkie odstępstwa od tych zasad wynikały z międzysąsiedzkich porozumień. Jako najwyższą, dopuszczalną wysokość ustanowiono 11 m, a dla oficyn 8 m, przy zastrzeżeniu, że nie będą one wyższe niż główna część frontowa domu. Z kolei, aby uniknąć przesłonięcia fasady domu, wszelkie wolnostojące budynki (np. altany), które planowano wznieść przed elewacją główną, nie mogły swoją wysokością (do okapu) przekroczyć 5 m. Jednym z bardziej szczegółowych ustaleń było zarządzenie, dotyczące urządzenia w przyziemiu domu kawiarni lub restauracji – co w przypadku Przedmieścia Bydgoskiego stawało się istotnym rozstrzygnięciem zaplecza gastronomicznego dla licznie przybywających letników do Parku Cegielnia. Takie pozwolenie wydawano tylko wówczas, gdy szerokość ulicy wynosiła nie mniej niż 16 m, gdyż – wg Policji Budowlanej – dopiero takie szerokości nie powodowały zatamowania ruchu ulicznego. W związku z rozwojem przedmieść, od 1907 r. władze Torunia dążyły do stworzeniem spójnego planu urbanistycznego. Opracowanie mapy wraz z pisemnym wyjaśnieniem charakteru zabudowy poszczególnych stref budowlanych, powierzono berlińskiemu profesorowi architektury, Bruno Möhringowi. W 1912 r. przesłał on gotowy plan zagospodarowania wraz z opisem, na podstawie którego w 1916 r. wydano broszurę, zatytułowaną „Baupolizei-Verordnung für den Stadtkreis Thorn”.

Teren Przedmieścia Bydgoskiego objęły 4 strefy: 2 strefy budowlane, związane bezpośrednio z zabudową dzielnicy, jedna dla terenu buforowego między centrum a przedmieściem oraz jedna obejmująca teren parku i obszary nadwiślańskie. Do klasy drugiej – gdzie znaleźć się miała zabudowa w typie kamienic czynszowych do wysokości 4 pięter – zakwalifikowano część Przedmieścia Bydgoskiego wzdłuż głównych ulic: Bydgoskiej, Mickiewicza, Broniewskiego, Klonowica, Konopnickiej, Sienkiewicza na odcinku od Bydgoskiej do Broniewskiego i Reja we wschodniej pierzei. Kamienicę czynszową wraz z bocznymi skrzydłami lub oficynami w głębi działki uznał Möhring za najbardziej odpowiednią formę, a nawet za jedyne rozwiązanie dla rozwijających się miast, zarówno pod względem budowlanym, administracyjnym, jak i finansowym. W Toruniu, gdzie koszty gruntów nie osiągnęły jeszcze takich horrendalnych cen, jak w innych miastach Prus, istniała realna możliwość, że plac pod budowę kamienicy zakupi jeden właściciel, który następnie stanie się administratorem wynajmowanych mieszkań. W zakresie szczegółowych ustaleń obowiązywała tutaj również zasada pozostawienia wolnej przestrzeni podwórka w wielkości 4/10 jego powierzchni. Trzecią klasą budowlaną objęto buforowy teren między Centrum a Przedmieściem Bydgoskim i częściowo Przedmieściem Chełmińskim, zamknięty ulicami Moniuszki (Baumschulenweg), Matejki (Heppnerstrasse), Gałczyńskiego (Kirchhofstrasse) i Czerwona Droga (Roter Weg), gdzie także przewidywano kilkukondygnacyjne zabudowania zwarte. Piąta strefa budowlana wypełniała pozostałą cześć Przedmieścia Bydgoskiego, gdzie przewidywano budynki wolnostojące w charakterze willi do wysokości trzech pełnych pięter i półpiętra poddaszowego, które mogły mieć także ryzality wysunięte do 5 m przed lico fasady. Strefą szóstą objęto m.in. tereny zalewowe nad Wisłą, rejon Parku Miejskiego i Ogrodu Botanicznego (ob. Zoobotanicznego). Teren ten w sposób szczególny otoczono ochroną przed powstawaniem i rozprzestrzenianiem się obiektów przemysłowych i fabrycznych.

W pierwszej ćwierci XX w. oba przedmieścia, w szczególności Bydgoskie, były już uformowaną dzielnicą mieszkaniową o ukształtowanej przestrzeni, z wytyczoną zasadniczą siatką ulic, wypełnioną zabudową o różnorodnym charakterze: kilkukondygnacyjnymi kamienicami czynszowymi z przedogródkami oraz wolnostojącymi budynkami willowymi w otoczeniu ogrodowym, a także z rozciągającym się nad Wisłą parkiem krajobrazowym. Oprócz dominującej zabudowy mieszkaniowej, na obszarze obu przedmieść znajdowały się opisane wyżej i w większości zachowane do dzisiaj budynki koszarowe, szkolne i opiekuńcze: szpital obywatelski oraz żłobek (Waisenhaus) i dom dziecka (Kinderheim), wzniesione w pn-wsch rejonach parku Cegielnia (przy zbiegu ul. Bydgoskiej i ul. Przybyszewskiego oraz Szosy Bydgoskiej). Z obiektów o charakterze przemysłowym należy wymienić elektrownię wraz z zajezdnią tramwajową przy ul. Sienkiewicza, przepompownię na Rybakach oraz drobne zakłady spożywcze.         

Niezaprzeczalne zalety osiedlania się w zachodniej dzielnicy miasta przyciągały zamożniejszych mieszkańców Torunia, w tym urzędników, lekarzy, prawników, wysokich rangą wojskowych. W kamienicy przy ul. Bydgoskiej 100 mieszkał Stanisław Przybyszewski, który w czasie swojego pobytu (od marca 1905 do lutego 1906 r.) pracował nad ukończeniem dramatu „Śluby” i rozpoczynał pracę nad kolejnym pt. „Dzień sądu”. Z kolei w kamienicy przy ul. Konopnickiej 15 mieszkał kompozytor i dyrygent, Zygmunt Moczyński, autor popularnego w okresie międzywojennym „Hymnu Pomorza”. Na terenie Przedmieścia Bydgoskiego chętnie osiedlali się przedstawiciele branży budowlanej, m.in. przy ul. Bydgoskiej 26 mieszkał radca budowlany Bruno Gauer; pod nr 24 przedsiębiorca budowlany Joseph Houtermens, a obok, pod nr 22, jego wspólnik Carl Walter. W 1896 r. Houtermans i Walter wraz z rodzinami przeprowadzili się do wspólnie wybudowanego domu (Doppelhaus) przy ul. Bydgoskiej 34/36. Z kolei architekt i przedsiębiorca budowlany Reinhard Uebrick, autor przewodnika po Toruniu, osiedlił się najpierw przy ul. Rybaki 128, a od 1891 r. przy ul. Bydgoskiej 41.

Po roku 1920 miasto znalazło się w nowej rzeczywistości politycznej. W Toruniu ulokowano władze administracyjne województwa, magistrackie oraz trzy instytucje administracji terytorialnej. Rozpoczął się także proces przenoszenia do Torunia urzędów drugiej instancji. Miasto zyskało nowy i znaczący status - z roli peryferyjnego ośrodka w strukturze Cesarstwa Niemieckiego, Toruń został podniesiony do rangi stolicy jednego z kluczowych województw II RP, w którym pełnić miał funkcje ośrodka administracyjnego.Jedną z pierwszych decyzji władz polskich, mającą na celu uzdrowienie niespójnej przestrzeni miasta, było pozbycie się opasujących śródmieście pruskich fortyfikacji i zespolenie organizmu miejskiego z przedmieściami w sprawnie funkcjonującą całość. Złożony proces rozpoczęto od wyburzania okalających śródmieście fortyfikacji i niwelacji wałów oraz fos, a także budowy ulic integrujących przedmieścia z centrum. W 1924 r. Powstała, projektowana jeszcze w czasach pruskich, ul. Chopin o długości 500 m, z dwoma jezdniami rozdzielonymi pasem zieleni, na którym w 1928 r. położono tor tramwajowy. Jednocześnie w miejsce wcześniejszej alei wiązowej wprowadzono nowe nasadzenia głogów i jarzębów w układzie alejowym oraz kompozycje roślin liściastych i iglastych na skwerze sąsiadującym z ul. Chopina. Dzięki urbaniście, Ignacemu Tłoczkowi, który wskazał unikalne walory historyczne i krajobrazowe, zachowano na styku z Bydgoskim Przedmieściem ślady po ziemnych fortyfikacjach z XVII w., a  do kompozycji zieleni włączono cały pas między Al. 50-lecia, ul. Tujakowskiego a Al. Jana Pawła II.Szeroka akcja budowy gmachów publicznych związana była, jak wcześniej wspomniano, z koncentracją w Toruniu władz administracyjnych II instancji i związanych z nimi instytucji państwowych. Ogólnie, do połowy lat 30-tych XX w. wzniesiono w Toruniu dziewięć gmachów reprezentacyjnych - państwowych i innych użyteczności publicznej, z czego pięć znalazło się na Bydgoskim Przedmieściu. Wśród nich wymienić należy zaprojektowane przez K. Ulatowskiego: Miejską Halę Wystawową z 1928 r., z rozległym geometrycznym ogrodem, Dyrekcję Lasów Państwowych z 1930 r., wzniesiony w l. 1935-1936 Dom Społeczny, zaprojektowany przez inż. arch. kpt. Leopolda Jarosławskiego. Niewątpliwie obiektem, którego lokalizacja na Bydgoskim Przedmieściu nadawała prestiż dzielnicy, było Muzeum Ziemi Pomorskiej, zaprojektowane przez Tadeusza Kaszubskiego i Stefana Putowskiego w 1936 r. i  ukończone w stanie surowym w 1938 r., będące jednym z czterech, wzniesionych w przedwojennej Polsce gmachów muzealnych.Jednocześnie od połowy lat dwudziestych XX w. w dzielnicy powstają pierwsze po wojnie budynki mieszkalne. Atrakcyjność Bydgoskiego Przedmieścia, polegającą na bliskości historycznego centrum, łatwo dostępnych, uzbrojonych terenach i prestiżu dzielnicy, dostrzegły różne grupy zawodowe, reprezentujące wyższe warstwy społeczne. Tu miał rezydencję Wojewoda Pomorski – ul. Fredry 6-8, siedzibę dwa konsulaty: niemiecki – ul. Bydgoska 34/36, czasowo nr 60 i belgijski – ul. Mickiewicza 20; wszystkie wyróżniające się dzięki reprezentacyjnej zabudowie i ogrodom w ich otoczeniu. Wśród mieszkańców znajdowały się zarówno zamożne osoby, wykonujące wolne zawody, głównie adwokaci, jak i urzędnicy czy wojskowi. Kapitał lokowały tu zarówno osoby prywatne, jak i duże firmy (np. Towarzystwo Ubezpieczeniowe Vesta, ZUS), zachęcone do budowy mieszkań pod wynajem ulgami podatkowymi, klarowną polityką miasta w zakresie sprzedaży lub bezpłatnego przyznawania gruntów, co przy dużym w Toruniu zapotrzebowaniu na mieszkania dla urzędników oznaczało bezpieczną lokatę kapitału oraz pewny zwrot kosztów inwestycji. Taki stan rzeczy powodował, że wśród innych dzielnic, to właśnie Bydgoskie Przedmieście najsilniej przyciągało kapitał, także spoza Torunia.Analiza typów zabudowy mieszkaniowej z okresu dwudziestolecia międzywojennego w Toruniu prowadzi do wniosku, że stosowano wówczas cztery zasadnicze typy. Pierwszy z nich stanowiły stosunkowo nielicznie występujące wille w otoczeniu ogrodowym, wznoszone głównie od połowy lat dwudziestych do początku lat trzydziestych, których znaczne skupienie występuje na Bydgoskim Przedmieściu. Wśród nich wymienić należy m.in. zaprojektowane przez B. Jankowskiego i wzniesione w 1925 r. wille: Antoniego Rosochowicza przy ul. Bydgoskiej 1/3, mec. Stanisława Tempskiego przy ul. Bydgoskiej 5 oraz mec. Pawła Ossowskiego, senatora RP, przy ul. Moniuszki 10. Drugi typ to wielorodzinne, wolnostojące domy bliźniacze, licznie reprezentowane w omawianej dzielnicy, w szczególności na osiedlu przy ul. Fałata. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje bliźniaczy dom przy ul. Kasprowicza 14/16, zaprojektowany przez wybitnych warszawskich architektów, B. Lacherta i J. Szanajcę. Trzeci typ to wielopiętrowe bloki mieszkalne, wolnostojące lub grupowane w zespoły mieszkaniowe. Ich cechą charakterystyczną jest usytuowanie na działkach na osi północ – południe, co było wyrazem recepcji nurtów związanych ze szkołą Bauhausu. Przykłady stanowią tu m. in.: osiedle Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych przy ul. Mickiewicza, wzniesiony w 1934 r. budynek mieszkalny Towarzystwa Ubezpieczeń „Vesta” przy ul. Mickiewicza 7, zaprojektowany przez Werę i Kazimierza Sylwestrowiczów i wzniesiony w latach 1934-1935 blok mieszkalny przy ul. Mickiewicza 34/36, zaprojektowany przez B. Lacherta i J. Szanajcę. Czwarty typ reprezentują wielkomiejskie, wielopiętrowe kamienice, stawiane w liniach regulacyjnych ulic, tworzące zwarte pierzeje uliczne lub plombowe uzupełnienia istniejącej zabudowy. Najciekawsze przykłady stanowią tu m. in. kamienice przy ul. Moniuszki 5 i 7, wzniesione w latach 1936 – 1938 oraz Słowackiego 36, 38/40 z lat 1936-1938.Jak wcześniej wspomniano, na Bydgoskim Przedmieściu znajduje się największy w Toruniu, spójnie ukształtowany i dobrze zachowany zespół budowlany z dwudziestolecia międzywojennego, reprezentujący ówczesne nurty urbanistyczne i architektoniczne. W wielu obiektach zachowały się oryginalne detale wystroju fasad, wśród których na szczególną uwagę zasługują m.in. portale kamienic, szlachetne wyprawy tynkarskie, stolarki drzwiowe i okienne.           Walory Przedmieścia Bydgoskiego i Rybaków podkreśla się przy okazji każdej publikacji, dotyczącej Torunia. Wyszczególnia się przede wszystkim wielkomiejski charakter dzielnicy, przemyślany i konsekwentny układ urbanistyczny, harmonijne połączenie zabudowy willowej i czynszowej z otaczającą zielenią oraz z założeniem parkowym, przechodzącym w rozległe łąki nadwiślańskie. Zabudowa Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków stanowi fascynującą i różnorodną mozaikę stylów i form architektonicznych, będącą rodzajem „żywego muzeum architektury” wpisanego i jednocześnie tworzącego historyczny układ urbanistyczny obu przedmieść.          

W obrębie wpisywanego do rejestru zabytków obszaru znajdują się następujące obiekty, wpisane do rejestru zabytków indywidualnymi decyzjami (część z nich wraz z historycznymi działkami i elementami wyposażenia):

1.      park miejski, decyzja z 20. 01. 1997 r., nr rejestru zabytków woj. kujawsko-pomorskiego (dalej nr rejestru) A/78; 2.      willa fachwerkowa, ul. Bydgoska 34-36, decyzja z 01. 08. 1983 r., nr rejestru A/242; 3.      willa fachwerkowa, ul. Bydgoska 40,: decyzja z 01. 08. 1983 r., nr rejestru A/243; 4.      kamienica fachwerkowa, ul. Bydgoska 50-52, decyzja z 01. 08. 1983 r., nr rejestru A/241; 5.      kamienica, ul. Bydgoska 82, decyzja z 01. 08. 1983 r., nr rejestru A/239; 6.      kamienica, ul. Bydgoska 90, decyzja z 25.11.2004 r., nr rejestru A/267;7.      willa, ul. Chopina 20, decyzja z  27.06.1994 r.; nr rejestru A/1098.      kamienica, ul. Chopina 26 (d. Krasińskiego 17), decyzja z 18.02.1991 r.; nr rejestru zabytków A/5399.      willa, ul. Konopnickiej 14, decyzja z 27.07.2006 r., nr rejestru A/1102; 10.  willa, ul. Konopnickiej 18, decyzja z 03.11.1993 r., nr rejestru A/128; 11.  willa, ul. Krasińskiego 84, decyzja z 27. 08.1985 r., nr rejestru A/234; 12.  kamienica, ul. Ks. Kujota 7, decyzja z 30.05.1988 r.; nr rejestru A/56913.  sala gimnastyczna Królewskiego Gimnazjum, ob. I LO, ul. Mickiewicza 15-17, decyzja z 05.06.2009 r., nr rejestru zabytków A/1531 14.  willa. ul. Mickiewicza 20, decyzja z 25.05.1984 r.; nr rejestru A/948; 15.  kamienica, ul. Mickiewicza 28, decyzja z 27.03.1991 r., nr rejestru A/169; 16.  kamienica, ul. Mickiewicza 59, decyzja z 08.09.1992 r., nr rejestru A/153 17.  kamienica, ul. Mickiewicza 86, decyzja z 18.02.2008 r. , nr rejestru A/1352;18.  kamienica, ul. Mickiewicza 144, decyzja z 27.08.1985 r., nr rejestru A/235;19.  willa i ogrodzenie, ul. Moniuszki 10, decyzja z 13.01.2009 r., nr rejestru A/1403/1-220.  dom drewniany, ul. Rybaki 13, decyzja z 07.06.1984 r.; nr rejestru A/43921.  kamienica, ul. Sienkiewicza 19-21, decyzja z 12.08.1993 r., nr rejestru zabytków A/135;22.  kasyno oficerskie dawnych koszar pionierów, ul. Sienkiewicza 33, decyzja z 05.06.2009 r., nr rejestru A/153223.  przytułek dla starców i kalek (Siechenhaus-Wilhelm Augusta-Stiftung), ul. Sienkiewicza 36, decyzja z 10.05.1988 r., nr rejestru A/274Poza wymienionymi wyżej obiektami, na terenie Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków znajdują się także inne zabytki nieruchome, które kwalifikują się do objęcia ich indywidualną ochroną przez wpis do rejestru zabytków. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego oraz opisanych wyżej wartości historycznych, urbanistycznych i architektonicznych, a także artystycznych obiektów na przedmiotowym obszarze oraz jego wartość naukową, historyczny układ urbanistyczny Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków w Toruniu spełnia warunki definicji art. 3 pkt. 1 „zabytek [oznacza] – nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową” oraz wyczerpuje dyspozycję art. 6 ust.1 pkt 1 lit. b ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.              W związku z powyższym w oparciu o art. 6 ust 1 pkt 1 lit. b, art. 9 ust.1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami należało orzec jak w sentencji. Niniejsza decyzja podlega doręczeniu przez publiczne obwieszczenie na zasadzie art. 94 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i art. 49 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego.  

Pouczenie

 Od decyzji niniejszej przysługuje stronom odwołanie do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za moim pośrednictwem w terminie 14 dni od daty jej doręczenia (art. 127 § 1 i § 2 oraz art. 129 § 1 i § 2 kpa) w drodze publicznego obwieszczenia (art. 94 w/w ustawy i art. 49 Kpa). Doręczenie uważa się za dokonane po upływie 14 dni od dnia publicznego obwieszczenia niniejszej decyzji (art. 49 Kpa).   
Załączniki:1. Mapa ewidencyjna terenu historycznego układu urbanistycznego Bydgoskiego Przedmieścia i Rybaków w Toruniuz wyrysowanymi granicami obszaru wpisywanego do rejestru zabytków – oryginał mapy w skali 1:2500 przy egzemplarzu decyzji WUOZ Toruń a/a  pdf

2. Pouczenie o skutkach wpisu do rejestru zabytków – wyciąg z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

                    
Pieczęć i podpis
Kujawsko-PomorskiWojewódzki Konserwator Zabytków
mgr Sambor Gawiński

 

Otrzymują:

1.       Prezydent Miasta Torunia, ul. Wały Gen. Sikorskiego 8, 87-100 Toruń - za zwrotnym potwierdzeniem odbioru
2.       Właściciele nieruchomości i użytkownicy wieczyści gruntów na terenie objętym wpisem – w drodze obwieszczenia
3.       WUOZ Toruń a/a Do wiadomości:

1.       Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, ul. Szwoleżerów 9, 00-464 Warszawa

2.       Miejski Konserwator Zabytków, ul. Podmurna 2, 87-100 Toruń

3.       Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego, ul. Legionów 220, 87-100 Toruń

4.       Urząd Miasta Torunia, Wydział Architektury i Budownictwa, ul. Grudziądzka 124/126, 87-100 Toruń

5.       Miejska Pracownia Urbanistyczna, ul. Grudziądzka 124/126, 87-100 Toruń

6.       Urząd Miasta Torunia, Wydział Geodezji i Kartografii, ul. Grudziądzka 124/126, 87-100 Toruń

7.       Stowarzyszenie Bydgoskie Przedmieście w Toruniu – adres do korespondencji:  ul. Danielewskiego 5/11, 87-100 Toruń

8.       Stowarzyszenie Dziedzictwo Torunia, ul. Podmurna 4/6, 87-100 Toruń

9.       Towarzystwo Miłośników Torunia, ul. Podmurna 93, 87-100 Toruń  

Autor informacji: Sambor Gawiński
Informację wprowadził\a: Dagmara Karczewska
Data wytworzenia informacji: 2009-07-13
Data udostępnienia informacji: 2009-07-13
Ilość wyświetleń informacji: 8028
Rejestr zmian dokumentu